De naam Ommelanderwijk (Gronings: De Wieke) verwijst naar de streek de Ommelanden. In de begintijd van de grootschalige vervening in de Groninger Veenkoloniën lag het initiatief bij particuliere bedrijven, meestal aangeduid als compagnie. De stad Groningen trok vrij snel de regie naar zich toe, zie bijvoorbeeld de naam Borgercompagnie, welke verwijst naar de borgers van de stad. Een aantal ondernemende jonkers uit de Ommelanden wilden ook hun geluk in de wilde venen beproeven en zij begonnen in 1653 met het graven van de Ommelanderwijk. De aanleg van de wijk was echter een vrij moeizaam proces. Pas in 1819 werd Nieuwe Pekela bereikt. In 1858 werd een kanaalwaterschap opgericht om het kanaal en een schutsluis te onderhouden.
Vanaf de wijk liepen in de tijd van de turfwinning op regelmatige afstand in- of zijwijken. Deze werden genummerd. Numero Dertien bestaat nog steeds. Numero Dertien (Gronings: Nummer Dattien) is een gehucht in de Nederlandse gemeente Veendam in de provincie Groningen. De naam verwijst naar de dertiende zijwijk van de Ommelanderwijk.
De winning van turf in Groningen gebeurde voornamelijk door het veengebied te ontsluiten door het graven van kanalen en wijken. Via de wijken trok men steeds verder het veen in. De meest simpele naamgeving voor de wijken was om deze te nummeren. Zo werden de zijwijken van de Ommelanderwijk vanaf Veendam genummerd vanaf een. Daarbij werden de zuidelijke zijwijken voorzien van een oneven nummer terwijl de noordelijke zijwijken een even nummer kregen.
Langs de wijken en de zijwijken ontstond vaak ook enige bewoning. In Ommelanderwijk ontstond die met name langs de eerste zijwijk Numero een (Tegenwoordig de Sluisweg) en langs de dertiende zijwijk. Bij Numero Dertien leidde die ontwikkeling tot het begin van dorpsvorming. Het dorp had in het begin van de twintigste eeuw bijvoorbeeld een eigen schooltje met tot wel 30 leerlingen, voornamelijk kinderen afkomstig van de omliggende boerderijen. De bekende musicus Herman Brood heeft na de sluiting van de school hier naar verluid een aantal ‘jamsessies’ gehouden. Helaas is het schooltje in het begin van de 21e eeuw afgebroken en vervangen door een anonieme damwandloods.
Sinds 1845 heeft Ommelanderwijk een hervormde kerk, waarin in 1874 een kerkorgel werd geplaatst van de Veendammer orgelbouwer Roelf Meijer. In 2008 werden kerk en orgel gerestaureerd. In Ommelanderwijk werd in 1741 een joodse begraafplaats gesticht. In Veendam en Muntendam was een aanzienlijke joodse gemeenschap met een synagoge in het naburige Veendam. De begraafplaats werd bewust aangelegd in het weidse land, zodat deze ook in toekomstige tijden onberoerd zou blijven.
Dorpsfilms Ommelanderwijk
Dankzij verschillende filmers is het dorpsleven in Ommelanderwijk goed bewaard gebleven.
Eltjo Huizinga maakte dorpsfilms van Ommelanderwijk in 1938 en in 1956, welke in onderstaand overzicht twee keer te zien zijn: de originele versies hebben scherper beeld, de tweede versies zijn kopieën (waardoor beeldkwaliteit afneemt) voorzien van commentaar: met de namen van de straten en bewoners erbij.
Geert Knigge filmde in de jaren 60 in “De Wieke”: feest, de demping van het Ommelanderwijkkanaal en de sloop van de fabriek Phoenix.
Evert Smit heeft ervoor gezorgd dat we bevrijdingsfeesten in Ommelanderwijk in 1980 kunnen tonen.
Link naar de historische films over Ommelanderwijk vindt u hieronder via Filmbank Groningen:
Historische films Ommelanderwijk
